VİOP Vadeli İşlemlerin Gelişme Süreci

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (Kısaca VİOP) belirlenmiş enstrümanlar üzerinde geleceğe dönük işlemlerin yapıldığı bir piyasadır. Konu hakkında bilgi almak ve temel konularda eğitim dokümanlarından faydalanmak için www.vob.org.tr adresini ziyaret etmenizde fayda vardır.

Zira bu yazıda anlatılanları iyi anlamanız açısından VİOP konusunda temel kavramları bilmeniz beklenmektedir. Bu yazıda teorik tanımlardan ziyade doğrudan pratik örnekler ile konunun özü anlatılmaktadır. Ancak öncelikle Türkiye’de Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nın (VİOP) doğmasına neden olan süreci kısaca gözden geçirmekte fayda var.

Ticari ilişkiler gelmiş olduğu nokta itibarı ile klasik üretim süreçlerinin değişmesine neden olmuştur. Örneğin her gün ekmeğimizi satın aldığımız fırın, üretimi için una ihtiyaç duymakta ve belli periyotlar dahilinde fabrikadan un almaktadır. Zinciri devam ettirirsek un üreten fabrika da üretiminde kullanmak için buğday satın almaktadır. Buğday ise sonbaharda ekimi yapılan (Kuzey yarım küre için) ve yaz başlarında hasat edilen bir üründür.

Bu klasik döngüde bir problem oluşması halinde (iklimsel problemler, zirai hastalıklar vb.) buğday hasadını azaltmakta ve sonuçta piyasanın talebini karşılayamayan arz, fiyatların yükselmesine neden olabilmektedir. Sonuçta pahalı buğday, pahalı una ve unda pahalı ekmeğe dönüşmektedir.

Klasik üretim sürecinde sıklıkla yaşanan bu ve benzeri sorunların aşılmasında yine klasik bazı yöntemler uygulanmaktaydı. Örneğin un fabrikaları ve buğday tüccarları hasat zamanı yıllık ihtiyaçlarını karşılayacak kadar buğday stoku yaparak olası sorunu hem tüm yıla yayarak en az maliyetle çözmeye çalışırlardı.

Ancak gelişen uluslararası ticaret ve lojistik olanaklar tüm dünyayı hem üretici hem de tüketici konumuna getirdi. Şimdi artık Rus buğdayı Türkiye’de una dönüşmekte, bu unda Mısır’da makarna olmakta ve bu makarna Afrika’da bir ülkede tüketilebilmektedir.

Nüfus artışının beraberinde artan talep klasik stok çözümünün yetersiz kalmasına neden oldu. Sevgili Ateşan Aybars’ın deyimi ile insan dehasının bir ürünü olarak borsa endeksleri icat edildi ve artık buğday herkesin alım ve satım yapabileceği bir ürün haline dönüştü.

Kısaca emtia olarak adlandırabileceğimiz bu ürünler kahveden petrole kadar pek çok alanda çeşitlendi ve kağıt üzerinde alınır satılır hale geldi. Bu türevsel piyasaların bir üst noktası olarak bir ülkenin ekonomisini temsil eden borsa endeksi (Örneğin Türkiye için IMKB100, IMKB030), o ülkenin finansal ilişkilerini belirleyen faiz gibi kavramlar da ticareti yapılan kavramlar haline dönüştüler.

Sonuçta, emtialar, endeksler, faiz oranları vb. kavramlar o ülkenin ekonomisine yönelik olarak yerel borsalarda ve tüm dünya ekonomisine hitap edecek şekilde küresel bazı borsalarda (Chicago Emtia Borsası vb.) geleceğe dönük alınır satılır hale geldi.

Bu gelişmeler bilgisayar teknolojisinin desteği ile o kadar ileri noktaya geldi ki küçük bir birikimi olan bir masabaşı çalışanı bir taraftan işini yaparken diğer taraftan kahve kontratı alıp petrol kontratı satabiliyordu.

Bu durum bazı insanların artık tam zamanlı olarak bilgisayar başında işlem yaparak gelir elde etmeleri ve hatta inanılmaz miktarda paralar kazanabilecekleri ortamların doğmasına neden oldu. Diğer taraftan kurumsal olarak finansal şirketler bir yana herhangi ihracat veya ithalat yapan bir şirketin kur riskinden kaçınmak için FX kontrat ticareti yapabileceği ortamlar ileri düzeyde gelişti.

Uzun sözün kısası, ekonominin gelecekte iyi olacağı düşüncesine sahipseniz VİOP’da endeks kontratı alıp satabilirsiniz. Dolar veya avro’da geleceğe dönük perspektifiniz varsa veya teknik analiz yapabiliyorsanız rahatlıkla para kazanabilirsiniz.

Belirli bir seviyeden sonra yüzünüzü dünya piyasalarına dönüp yukarıda bahsedilen işlemleri yapabilmek ise düşündüğünüzden çok daha kolay bir hale geldi.