Viop Vadeli İşlem Piyasaları (Türev Piyasaları)

Vadeli işlem piyasalarında geleceğe dönük işlemler yapılır. Vadeli işlemlerin yapıldığı piyasalara verilen diğer bir isim ise Türev Piyasalar’dır. Türev piyasalarda kendi başına alım ve satımı yapılan bir mal söz konusu değildir.

Türev piyasaların esası fiziki bir mal veya piyasayı kendisine zemin oluşturarak ve o mal (buğday, altın vb.)veya piyasanın (IMKB30, Dolar, Avro vb.) değeri (fiyatı) üzerinden kendi değerlerinin değişimidir.

Örnek ile açıklamak gerekirse hasat zamanı buğdayınızı topladınız ve hemen satıp paraya çevirmek istiyorsunuz. Elinizdeki buğdayı satmak şimdi satmak istediğinizde arz ve talep dengesinin sonucunda oluşmuş bir fiyat ile karşılaşırsınız ve o fiyat üzerinden satışı yaparsınız. Satışla birlikte ürünü teslim eder ve paranızı cebinize koyarsınız. Bu durum spot (şu anki) bir alım satım örneğidir.

Vadeli piyasalarda ise geleceğe dönük işlemler söz konusudur. Aynı örnek üzerinden gidersek elinizdeki buğdayı şimdi değil de fiyatının artacağını düşünerek 6 ay sonra satmayı planlıyorsunuz. Bu süre içerisinde depolama, nakliye, enflasyon vb. ürünü bekletme maliyetleri söz konusu olacağından 6 ay sonraki fiyatın daha yüksek olması beklenebilir. Satıcı olarak 6 ay sonrası için kafanızda bir fiyat oluşacaktır.

Aynı duruma bir de alıcı tarafından bakalım. Örneğin buğday alıp işleyerek un üreten bir fabrika sahibisiniz. Önümüzdeki 5-6 ayda kullanacağınız buğdayı alıp deponuza koydunuz. Fakat 5-6 ay sonra buğdaya ihtiyacınız olacak. Bir alıcı olarak aklınızda 6 ay sonra alacağınız buğdaya dair bir fiyat seviyesi olacaktır.

Örneğimizde bir satıcı (ve 6 ay sonrası için bir satış fiyatı seviyesi) ve bir alıcı (ve 6 ay sonrası için bir alış fiyatı seviyesi) var.

Buğday üreticilerinin ve buğdayı alıp işleyenlerin sayısını düşündüğümüzde buğday piyasası içerisinde geleceğe dönük işlem yapmak isteyen onbinlerce alıcı ve satıcı bulabilirsiniz. Dolayısı ile onbinlerce geleceğe dönük satış ve alış fiyatı seviyeleri olacaktır.

Şimdi bu seviye beklentilerinin bir piyasa oluşturduğunu ve bu piyasa içerisinde karşılıklarını bulduklarını düşünün. Sonuç olarak bu piyasada (Türev piyasa) geleceğe yönelik fiyatlar harmanlanacak ve ortaya 6 ay sonrası için bugünden belli olan bir fiyat çıkacaktır. Vadeli işlemler piyasasının altında yatan temel mantık bu şekildedir.